«Οι γονείς χρειάζεται να γεμίσουν τον κουβά αυτοεκτίμησης του παιδιού τους τόσο πολύ ώστε ο υπόλοιπος κόσμος να μη μπορεί να κάνει αρκετές τρύπες ώστε να τον αδειάσει» Alvin Price

Αρθρογράφος: Κωνσταντίνα Μπογιατζή  [ψυχολόγος]

Πώς να μεγαλώσετε παιδιά με υγιή αυτοεκτίμηση;

Οι γονείς μεγαλώνοντας τα παιδιά τους θέλουν να τα εφοδιάσουν με όλα εκείνα που χρειάζονται για να χτίσουν μια ευτυχισμένη, επιτυχημένη ζωή. Ένα από τα σημαντικότερα δώρα που μπορεί να προσφέρει ένας γονιός στο παιδί του είναι το δώρο της αυτοεκτίμησης.

Τα άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση πιστεύουν ότι είναι ικανά και άξια. Ως αποτέλεσμα, κάνουν καλύτερες επιλογές, γίνονται πιο ανθεκτικά και καταβάλλουν μεγαλύτερη προσπάθεια για να επιτύχουν τους στόχους τους. Είναι πιο πιθανό να είναι ευτυχισμένοι, επιτυχημένοι και συναισθηματικά υγιείς.

Αυτοπεποίθηση μέσα από την άνευ όρων αποδοχή

Η θετική αίσθηση εαυτού και η αυτοπεποίθηση χτίζονται μέσα από τις θετικές εμπειρίες του παιδιού και την ποιότητα των σχέσεων που αναπτύσσει. Όταν το παιδί βιώνει την αγάπη, την αποδοχή και την αναγνώριση από τους σημαντικούς ενήλικες γύρω του, ενδυναμώνεται η εικόνα που έχει για τον εαυτό του και εδραιώνεται η πεποίθηση ότι αξίζει να αγαπηθεί και να φροντιστεί.

Το θεμέλιο για την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης είναι η άνευ όρων αποδοχή – η αίσθηση ότι το παιδί γίνεται αποδεκτό όπως ακριβώς είναι, ανεξάρτητα από τις επιδόσεις ή τη συμπεριφορά του. Αυτό σημαίνει ότι η αξία του δεν εξαρτάται από το αν είναι «καλό» ή «επιτυχημένο».

Είναι σημαντικό να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στις προσδοκίες των γονιών και στις πραγματικές δυνατότητες του παιδιού. Δεν υπάρχουν παιδιά που να τα καταφέρνουν πάντα τέλεια – και ούτε χρειάζεται. Η ενίσχυση της προσπάθειας, όχι μόνο του αποτελέσματος, είναι καθοριστική. Η επιβράβευση αποκτά ουσιαστικό νόημα όταν αναγνωρίζει τον κόπο, την επιμονή, τη θέληση του παιδιού να προσπαθήσει ξανά, ακόμα κι όταν κάτι δεν πετυχαίνει.

Το παιδί χρειάζεται να αντιληφθεί ότι το λάθος δεν είναι αποτυχία, αλλά αναπόσπαστο μέρος της μάθησης. Μάλιστα, οι γονείς ενθαρρύνοντας το παιδί να δοκιμάζει νέα πράγματα, να παίρνει ρίσκα, να αποτυγχάνει και να συνεχίζει, τότε οικοδομείται μια εσωτερική ασφάλεια: η βεβαιότητα ότι η αξία του παραμένει ακέραιη ακόμη και μέσα από τις αδυναμίες ή τα λάθη του.

Με αυτόν τον τρόπο, η αυτοπεποίθηση που αναπτύσσεται είναι βαθιά, ρεαλιστική και ανθεκτική – όχι εύθραυστη ή εξαρτημένη από εξωτερικούς παράγοντες.

Ορθή χρήση της επιβράβευσης

Ο έπαινος αποτελεί ισχυρό εργαλείο ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης, όταν δίνεται με ουσία και ειλικρίνεια. Ωστόσο, ο υπερβολικός ή αόριστος έπαινος –όπως φράσεις του τύπου «Είσαι τέλειος!» ή «Είσαι ο καλύτερος!»– μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό. Τα παιδιά που συνηθίζουν να ακούνε ότι είναι τα “καλύτερα” μπορεί να αρχίσουν να φοβούνται την αποτυχία, να αποφεύγουν προκλήσεις ή να απογοητεύονται εύκολα όταν δεν τα καταφέρνουν άμεσα.

Αντί για γενικές, υπερβολικές δηλώσεις, είναι προτιμότερο να χρησιμοποιούνται συγκεκριμένοι και εστιασμένοι έπαινοι που αναγνωρίζουν την προσπάθεια ή μια ξεχωριστή λεπτομέρεια του έργου του παιδιού. Για παράδειγμα:
«Μου άρεσε πολύ το πώς χρωμάτισες μέσα στις γραμμές» ή «Έφτιαξες ένα πολύ όμορφο λουλούδι με τόσες λεπτομέρειες».

Ένας τέτοιος έπαινος είναι γνήσιος και κατανοητός. Το παιδί νιώθει ότι ο ενήλικας πραγματικά πρόσεξε αυτό που έκανε και δεν το επαινεί απλώς για να το ευχαριστήσει. Αυτό ενισχύει την αίσθηση ασφάλειας και εμπιστοσύνης, καθώς το παιδί μαθαίνει ότι η αναγνώριση βασίζεται σε πραγματικά κατορθώματα και όχι σε κενά λόγια.

Αποφυγή χαρακτηρισμών που πλήττουν την αυτοπεποίθηση

Επίσης, οι ταμπέλες και οι χαρακτηρισμοί του παιδιού ως καλό ή κακό μπορούν να διαστρεβλώσουν την αίσθηση εαυτού του παιδιού. Είναι σημαντικό το παιδί να μη νιώθει ότι το απορρίπτουν ή δεν το αγαπούν, όταν έχει μια μη επιθυμητή συμπεριφορά. Η οριοθέτηση και η διόρθωση της συμπεριφοράς μπορεί να γίνει με ενσυναίσθηση και υποστηρικτικό τρόπο, χωρίς τιμωρίες ή χαρακτηρισμούς του παιδιού.

Ακόμη, να θυμάστε ότι τα παιδιά ακούν και επηρεάζονται από το πώς μιλάμε για αυτά σε άλλους ανθρώπους. Είναι καλό να αποφεύγουμε τις αρνητικές κουβέντες μπροστά τους και να τα αφήνουμε να “ακούσουν” κατά τύχη θετικά σχόλια για εκείνα. Για παράδειγμα «Σήμερα μου είπε η δασκάλα της Γεωργίας ότι προσπάθησε πάρα πολύ στα εικαστικά για να ολοκληρώσει την κατασκευή της, είμαι πολύ χαρούμενη για αυτό».

Ενθάρρυνση της αυτονομίας ως βασικός μοχλός ανάπτυξης της αυτοπεποίθησης

Τα παιδιά αποκτούν θετική αίσθηση εαυτού όταν νιώθουν ικανά και όταν βλέπουν ότι οι γονείς τα εμπιστεύονται. Καλό είναι, λοιπόν, οι γονείς να ενισχύουν θετικά και να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να πάρουν πρωτοβουλίες και να τους αφήνουν χώρο, χρόνο και την ελευθερία να κάνουν επιλογές. Αφήστε το παιδί να δοκιμάσει νέα πράγματα και να αυτό-εξυπηρετείται. Όταν το παιδί νιώθει ότι τα καταφέρνει μόνο του χωρίς βοήθεια, αυτό ενισχύει την αυτοπεποίθησή του.

Συμβουλές για την ενθάρρυνση της αυτονομίας των παιδιών

• Επιτρέψτε στα παιδιά να κάνουν επιλογές. Για παράδειγμα «Θέλεις να φάμε τοστ ή γιαούρτι για πρωινό;»
• Μη σπεύδετε να βοηθήσετε το παιδί σε κάτι που μπορεί να κάνει μόνο του. Είναι σημαντικό να ενθαρρύνεται το παιδί να μάθει να ντύνεται μόνο του, να δένει τα κορδόνια μόνο του κ.ο.κ.
• Δείξτε σεβασμό στην προσπάθεια ενός παιδιού και παρέχετε ήπια καθοδήγηση, π.χ. «Είναι δύσκολο να ανοίξεις ένα βάζο. Μερικές φορές βοηθάει να χτυπήσεις το καπάκι με ένα κουτάλι»
• Επιτρέψτε στο παιδί να συμμετάσχει σε δραστηριότητες κατάλληλες για την ηλικία του, όπως να μαζεύει τα παιχνίδια του, να βοηθήσει στο πλύσιμο πιάτων ή να βοηθήσει το αδερφάκι του να ντυθεί. Το να νιώθει ένα παιδί βοηθητικό και χρήσιμο στο πλαίσιο της οικογένειας είναι κάτι ανεκτίμητο.
• Αποφύγετε τις πολλές ερωτήσεις. Για παράδειγμα, όταν το παιδί γυρίσει σπίτι από το σχολείο, αντί να το ρωτήσετε δέκα ερωτήσεις, μπορείτε απλά να πείτε «Χαίρομαι που σε βλέπω. Καλώς όρισες.» και να του αφήσετε χώρο, χρόνο και επιλογή να μοιραστεί τις πληροφορίες που θέλει.
• Ενθαρρύνετε το παιδί να σκεφτεί τις δικές του απαντήσεις. Μην σπεύδετε να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις. Μπορείτε να πείτε κάτι όπως: «Πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση. Εσύ τι νομίζεις;»